ایران جزو غنی ترین کشورهای جهان از لحاظ ذخایر منابع طبیعی ارزشمند می باشد. اقتصاد ایران تا حدود زیادی بر منابع طبیعی اتکا دارد و وجود بسیاری از شرکت های مطرح فعال در زمینه نفت، پتروشیمی و بخش معدن در بازار سرمایه، خود گواهی بر این موضوع می باشد، بنابراین تغییرات قیمتهای جهانی نفت و مواد معدنی تاثیر بسیار زیادی بر نوسانات سود و در نتیجه قیمت سهام بخش عمده شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس خواهد داشت.
حال به بررسی مختصر صنایع نفت، پتروشیمی و مواد معدنی در ایران می پردازیم و نمودار قیمتی چند سال اخیر قیمت نفت و چند فلز اساسی مهم را برای آشنایی با شدت و نوع نوسانات آنها، ارائه خواهیم داد.
نفت وست تگزاس
با کیفیت ترین نفت جهان است که برای تصفیه شدن و تبدیل شدن به انواع فرآورده های نفتی مانند بنزین بسیار مناسب است. این نفت بسیار سبک است و در ترکیبات آن تنها ۲۴ درصد سولفور وجود دارد. قیمت این نوع نفت در حدود ۱۰ درصد از سبد نفتی اوپک بالاتر است. (به تبع از نفت سبک و سنگین ایران نیز در همین حدود گران تر است.)
همانطور که در نمودار قیمت نفت وست تگزاس دیدیم، در بازه ۳ ساله شاهد نوسانات شدید قیمت نفت هستیم. این نوسانات به دلیل عوامل بسیاری است که بر قیمت نفت تاثیر گذار می باشد.
مهمترین عامل اثرگذار بر قیمت نفت به مانند بسیاری از کالاهای استراتژیک دیگر در جهان، میزان عرضه و تقاضای آن می باشد.
نکته بسیار مهم در خصوص قیمت نفت تنظیمات عرضه بزرگترین تولید کنندگان نفت خام جهان (ایالات متحده آمریکا، روسیه و اوپک به رهبری عربستان به عنوان بزرگ ترین تولید کننده نفت اوپک) متناسب با میزان تقاضای جهانی نفت است که تاکنون در میان مدت و بلند مدت باعث قرارگیری قیمت نفت در محدوده مناسبی شده است.
با حرکت جهان به سمت انرژی های تجدید پذیر، به خصوص تولید انبوه ماشین های برقی در سال های پیش رو شاهد کاهش اتکا جهان به نفت خواهیم بود اما در کوتاه مدت و میان مدت به دلیل سرمایه گذاری های بسیار زیاد در صنعت
نفت و نیازهای گوناگون صنایع جهان به نفت به عنوان انرژی تا حدود زیادی ارزان، تقاضای نفت به صورت مداوم وجود خواهد داشت و این سبب اهمیت بیش از بیش ایران به عنوان دارنده حدود ۲۰ درصد از ذخایر اثبات شده نفتی جهان خواهد شد.
قیمت نفت به صورت مستقیم بر روی قیمت بسیاری از مواد حاصل از پالایش نفت مانند بنزین و روغنهای نفتی، مواد پتروشیمی نظیر متانول و اتیلن و همچنین محصولات شیمیایی نظیر آلکیل بنزن اثر می گذارد.
در اینجا به بررسی مختصری از ۳ صنعت مهم زیر مجموعه نفت ایران که از ارکان اساسی اقتصاد ایران هستند، می پردازیم:
صنعت پالایش
ایران با پالایش ۲.۱ میلیون بشکه نفت دهمین کشور جهان از نظر ظرفیت پالایشی می باشد. لازم به ذکر است در سالهای اخیر به دلیل به مدار آمدن بخشی از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و افزایش ظرفیت سایر پالایشگاه ها، ۳۰۰ هزار بشکه به ظرفیت پالایشی کشور اضافه شده است و در حال حاضر سهم ایران از صنعت جهانی پالایش حدود ۲ درصد می باشد.
انواع پالایشگاه ها
به طور کلی میتوان پالایشگاه ها را از لحاظ محصولات تولیدی به سه دسته تقسیم نمود:
- پالایشگاه های سوخت: متداول ترین نوع پالایشگاه ها هستند و از مهمترین محصولات تولیدی آنها سوخت های رایج مانند بنزین، گازوییل، گاز مایع، نفتا و نفت سفید می باشد؛ نظیر پالایشگاه تهران و بندرعباس.
- پالایشگاه های روغن ساز: مهمترین محصولات تولیدی آنها انواع روغن ها، روان کننده های سبک و سنگین و قیر می باشد؛ نظیر پالایشگاه نفت پارس و بهران.
- پالایشگاه های پتروشیمیایی: این پالایشگاه ها علاوه بر تولید فرآورده های سوختی نظیر بنزین، مواد اولیه واحدهای پتروشیمی مانند الفین ها و آروماتیک ها را تولید می کنند؛ نظیر پالایشگاه اراک و آبادان.
صنعت پتروشیمی
از مهمترین صنایع ایران با سهم حدود ۳۴ درصدی از صادرات غیرنفتی ایران در سال ۹۹، صنعت پترشیمی می باشد و کشور ایران تولید کننده حدود ۳ درصد محصولات پتروشیمی جهان و حدود ۲۵ درصد محصولات پتروشیمی خاورمیانه می باشد.
هدف گذاری صنعت پتروشیمی ایران در بازه ۵ تا ۱۰ ساله (سال ۱۴۰۵ تا ۱۴۱۰)، تصاحب سهم به ترتیب ۸ و ۳۵ درصدی از تولید محصولات پتروشیمی در جهان و خاورمیانه می باشد.تحقق این هدف در گرو تعامل بهتر ایران با جهان و جذب سرمایه گذاری حدود ۶۰ میلیارد دلاری است.
ایران از بزرگترین تولید کنندگان محصولات متنوع پتروشیمی مانند متانول، اوره، اتیلن، پروپیلن، بنزن، استایرن منومر و بسیاری از مواد پتروشیمی دیگر می باشد.
پیش بینی می شود در صورت گشایش سیاسی بین ایران و جهان، به دلیل نیاز استراتژیک کشور چین به نفت و محصولات پتروشیمی ایران، بخش مهمی از سرمایه مورد نیاز صنعت پتروشیمی ایران توسط این کشور تامین شود.
صنعت شیمیایی
صنعت شیمیایی ایران نیز به عنوان زیرمجموعه ای از صنعت نفت در کنار پالایش و پتروشیمی قرار می گیرد، ایران طیف متنوعی از محصولات شیمیایی نظیر آلکیل بنزن خطی، آلکیل های سنگین، پارافین، اتوکسیلات، اتیلن گلایکل، پروپیلن گلایکل، فرمالین، هگزامین و بسیاری مواد شیمیایی دیگر را تولید و صادر می کند.
موادمعدنی
ایران با داشتن حدود ۷ درصد ذخایر معدنی جهان حائز رتبه دهم این شاخص در جهان و رتبه اول در خاورمیانه می باشد.
از نظر تولیدات معدنی ایران در رتبه پانزدهم جهان قرار دارد. میزان ذخایر معدنی در ایران، ۲۶ میلیارد تن اعلام شده است که این مقدار شامل منابع فلزی، غیرفلزی، سنگ ساختمانی و گوهرسنگ ها می باشد.
بخش معدن ایران دارای ظرفیت رشد تولید بسیار زیادی می باشد و پیش بینی می شود سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی ایران در سالهای پیش رو به طور محسوسی افزایش یابد. (در حال حاضر سهم تولیدات معدنی تنها ۰.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران است.)
فولاد
فولاد پرمصرف ترین فلز در جهان است. در حال حاضر ایران با تولید حدود ۵ میلیون تن فولاد، دهمین تولید کننده بزرگ این فلز اساسی در جهان می باشد.
ایران با داشتن سهم ۷۱ درصدی از تولید فولاد غرب آسیا، بزرگترین تولید کننده فولاد در این منطقه است.
حدود ۲.۵ درصد فولاد جهان در منطقه خاورمیانه تولید می شود و با توجه به سهم حدود ۶۱ درصدی ایران از تولید فولاد خاورمیانه نتیجه می گیریم که در حال حاضر ایران تولید کننده حدود ۲ درصد فولاد جهان می باشد.
مس
ایران با داشتن ۳۴ میلیون تن ذخیره قطعی مس، ۴ درصد ذخایر مس جهان را در اختیار دارد.
ایران با تولید حدود ۳۱۵ هزار تن مس محتوی «مسی که در کنسانتره یا ماده معدنی وجود دارد.» تولید کننده حدود ۱.۵ درصد این محصول در جهان می باشد که از این نظر رتبه ۱۵ جهان را در اختیار دارد.
با توجه به نیاز صنایع گوناگون به خصوص صنایعی نظیر تولید خودرو برقی و آی تی و همچنین دیگر صنایع مرتبط با انرژی های تجدید پذیر، تقاضای مس در جهان با احتمال بالا در میان مدت صعودی خواهد بود.
روی
ایران با در اختیار داشتن ۱۲.۴ میلیون تن روی، ۴.۹۶ از درصد ذخایر روی جهان را در اختیار دارد و با تولید حدود ۲۲۰ هزار تن شمش روی، سهم حدود ۱ درصدی از تولید روی جهان دارد.
ایران در جایگاه ششم بزرگترین تولیدکنندگان روی در آسیا قرار دارد.
سرب
ایران با داشتن ۴.۰۵ میلیون تن سرب، ۴.۴۸ درصد از ذخایر سرب جهان را در اختیار دارد و با تولید حدود ۲۹۴ هزار تن سرب تصفیه شده، سهم حدود ۱.۷ درصدی از تولید سرب جهان دارد.
ایران در جایگاه پنجم بزرگترین تولیدکنندگان سرب در آسیا قرار دارد.
آلومینیوم
پس از فولاد، آلومینیوم پر مصرف ترین فلز در جهان است.
ایران با داشتن حدود ۳۴ میلیون تن ذخایر بوکسیت به عنوان مهم ترین منبع آلومینیوم، حدود ۰.۱ درصد از ذخایر بوکسیت جهان را در اختیار دارد و با تولید حدود ۵۰۰ هزار تن شمش آلومینیوم، سهم حدود ۳۷ درصدی از تولید آلومینیوم جهان دارد و بدین ترتیب در جایگاه هجدهم بزرگترین تولید کنندگان شمش آلومینیوم در جهان قرار می گیرد.
طلا
در حال حاضر طلا پس از رودیوم با ارزش ترین فلز جهان است. ذخایر طلای شناسایی شده ایران در حال حاضر حدود ۲۰۰ تن است که پیش بینی می‌شود با ادامه برنامه های توسعه ای و راهبردی ایمیدرو در بخش اکتشاف، میزان ذخایر شناسایی شده طلا تا سال ۱۴۲۰، تا ۱۰۰ تن دیگر افزایش یابد.
هم اکنون ۲۲ معدن طلای فعال در کشورمان وجود دارد که ۰.۲ درصد طلای جهان از آن ها استخراج می‌شود.
